Lato to czas wakacji i częstych podróży, na które warto zabrać ze sobą roślinne preparaty lecznicze. Mogą być pomocne w przypadku wystąpienia nagłych dolegliwości lub zaostrzenia stanów przewlekłych, choćby takich jak różnego typu alergie.

Opisane poniżej surowce roślinne przedstawiono w grupach, w zależności od zastosowania i aktywności farmakologicznej.

Fitoanalgetyki

Niezbędnym składnikiem każdej apteczki są środki przeciwbólowe. Spośród ziół cennym surowcem wykazującym takie działanie jest kora wierzby (Salicis cortex), zawierająca glikozydy fenolowe, pochodne kwasu salicylowego (m.in. salicynę, salikortynę), flawonoidy (głównie pochodne naryngeniny), garbniki, galotaniny, kwas elagowy i katechinę. Korę wierzby stosuje się także jako środek przeciwgorączkowy oraz łagodzący dolegliwości reumatyczne – poprzez działanie przeciwzapalne. Działanie przeciwgorączkowe kory wierzby może okazać się przydatne w infekcjach o podłożu bakteryjnym lub wirusowym, które dość często przytrafiają się w okresie letnim. Zwykle towarzyszy im uciążliwa chrypka, ból gardła i kaszel. Ulgę w tych dolegliwościach przyniesie napar z kwiatu lipy (Tiliae flos) oraz wyciąg z porostu islandzkiego (Lichen islandicus), które poprzez obecność śluzów działają powlekająco i przeciwkaszlowo, zaś obecne w Lichen islandicus kwasy porostowe wykazują właściwości przeciwbakteryjne. W leczeniu stanów zapalnych górnych dróg oddechowych często stosowany jest w – postaci wyciągów wodnych do płukania błony śluzowej gardła – liść szałwii (Salviae folium) posiadający właściwości ściągające i odkażające, dzięki zawartości olejku eterycznego i garbników.

Alergie

Do najbardziej uciążliwych dolegliwości w okresie letnim należą nasilające się objawy chorób alergicznych. Duże znaczenie ogólnie w leczeniu alergii mają surowce typu „depurativa”, ułatwiające usuwanie z organizmu zbędnych metabolitów, które mogą być wewnętrznymi endogennymi alergenami, m. in. liście brzozy (Betulae folium), kłącze perzu (Agropyri rhizoma), korzeń mniszka lekarskiego (Taraxaci radix) czy też liście pokrzywy (Urticae folium) – poprzez wywierane działanie moczopędne. Dobre efekty uzyskuje się przy podawaniu w chorobach alergicznych surowców flawonoidowych, np. ziela fiołka trójbarwnego (Violae tricoloris herba), antocyjanowych, np. owoców bzu czarnego (Sambuci fructus) czy owoców aronii (Aroniae fructus), karotenoidowych i witaminowych, np. owoców róży (Rosae fructus) oraz krzemionkowych, np. ziela skrzypu (Equiseti herba). W alergiach znajduje również zastosowanie podawany wewnętrznie i zewnętrznie olej wiesiołkowy (Oenotherae oleum). Olej wiesiołkowy uważany jest obecnie za najcenniejsze źródło NNKT omega-6 (n-6), zawierające ponadto niezwykle rzadko spotykany w olejach kwas gammalinolenowy (GLA).

Oparzenia słoneczne

to jedna z częściej występujących dolegliwości w okresie letnim, na którą narażamy się nierozważnie korzystając ze słońca. Ulgę w takich przypadkach przyniosą kąpiele z dodatkiem wyciągu z kory dębu (Quercus cortex), zawierającej garbniki, kwasy fenolowe, flawonoidy, trójterpeny i związki żywicowe o działaniu ściągającym, bakteriobójczym i przeciwkrwotocznym, a odbudowę uszkodzonej tkanki wspomogą podawane do wewnątrz napary z liści pokrzywy (Urticae folium), obfitujących w składniki mineralne, witaminy, m.in. kwas pantotenowy oraz kwasy organiczne, flawonoidy i garbniki.

Urazy skóry

W okresie letnim często zdarzają się stłuczenia, siniaki oraz uszkodzenia ścięgien i mięśni, spowodowane m.in. nadwyrężeniem nieprzyzwyczajonych do zwiększonego wysiłku organów ruchu. Szczególnie wartym polecenia surowcem są tu koszyczki arniki (Arnicae anthodium). Okłady z kwiatów arniki przyspieszają wchłanianie wylewów podskórnych, wybroczyn i obrzęków pourazowych. Nalewkę z arniki stosuje się ponadto w leczeniu krwiaków podskórnych, czyraków, owrzodzeń żylakowatych podudzi oraz w zapaleniu żył. Należy jednak pamiętać, że nie należy jej stosować na otwarte rany, oparzenia, rozległe otarcia naskórka czy ostre stany zapalne skóry, gdyż może to spowodować silne podrażnienie skóry. Przy zastosowaniu koszyczków arniki istnieje także ryzyko wywołania alergii, więc należy przed rozpoczęciem leczenia przeprowadzić test, stosując preparat z arniki na niewielkim obszarze skóry.

W leczeniu obrzęków, zmian żylakowatych czy krwiaków powstałych na skutek urazów mechanicznych, dobre efekty przynosi stosowanie nasienia kasztanowca (Hippocastani semen). Jest to surowiec saponinowy, za działanie którego odpowiedzialna jest przede wszystkim escyna, będąca mieszaniną kilku substancji pochodnych aglikonów: protoescygeniny i baryngtogeniny C. Escyna bardzo silnie uszczelnia naczynia włosowate. Występuje także w liściach i kwiatach, natomiast kora kasztanowca obfituje w hydroksykumarynę – eskulinę wywierającą podobne działanie.

Ukąszenia

Liście obu wymienionych surowców łagodzą ból i obrzęk w miejscu ukąszenia przez owady. W tym celu stosuje się również ziele farbownika lekarskiego (Anchusae herba), który ze względu na zawartość garbników, kwasów organicznych, śluzów i soli mineralnych zmniejsza opuchliznę, łagodzi ból i swędzenie.

Potliwość

W okresie letnim pojawia się często problem z nadmierną potliwością. Do leków roślinnych stosowanych wewnętrznie należy m.in. liść szałwii lekarskiej (Salviae folium), wykazujący działanie przeciwpotne, przeciwzapalne i antyseptyczne. Poprawę przynoszą też kąpiele ogólne i miejscowe, z dodatkiem liści szałwii, kory dębu i koszyczków rumianku oraz olejku z liści drzewka herbacianego (Melaleuca alternifolia), wykazującego działanie przeciwgrzybicze, co ma szczególne znaczenie w często towarzyszącym nadmiernej potliwości zakażeniom grzybiczym.

Układ pokarmowy

Odbywane często w okresie letnim podróże wiążą się m.in. ze zmianą diety, a niekiedy dobowych pór odżywiania się, co może prowadzić do rozregulowania pracy układu pokarmowego, objawiającego się dyspepsjami (niestrawnościami), zaparciami czy biegunką. W przypadku niestrawności ulgę przyniesie napar z liści mięty pieprzowej (Menthae piperitae folium), pobudzający wydzielanie soków żołądkowych i działający słabo żółciopędnie, bądź z koszyczków rumianku (Chamomillae anthodium), o działaniu rozkurczowym. W bardziej nasilonych niestrawnościach należy sięgnąć po typowe surowce gorzkie, tj. korzeń goryczki (Gentianae radix), owocnia pomarańczy gorzkiej (Aurantii amari pericarpium) czy korzeń mniszka (Taraxaci radix).

Zaparcia

należy regulować poprzez spożywanie większej ilości owoców, m.in. jabłek, śliwek czy winogron – zarówno świeżych jak i suszonych – oraz produktów zbożowych, pełnoziarnistych. Jeśli pomimo to dolegliwości utrzymują się, można zastosować nasienie lnu (Lini semen), które poprzez zawartość substancji śluzowych rozluźni zalegające w jelitach masy kałowe, korzeń rzewienia (Rhei radix), liść i owoc senesu (Sennae folium, fructus) działające silniej przeczyszczająco, poprzez obecność związków antranoidowych.

W biegunkach

skuteczne jest zastosowanie suchego owocu borówki czernicy (Myrtilli fructus), kłącza pięciornika (Tormentillae rhizoma), bądź korę dębu (Quercus cortex) obfitujących w garbniki działające ściągająco, oraz węgla leczniczego (Carbo medicinalis).

Choroba lokomocyjna

Ważnym surowcem roślinnym, którego preparatów nie powinno zabraknąć w podróżnej apteczce, jest imbir (Zingiber officinale), którego surowiec – kłącze imbiru (Zingiberis rhizoma) stosuje się w dawce 2 g w celu zapobiegania chorobie lokomocyjnej. Działanie przeciwwymiotne surowca związane jest z obecnością nielotnych składników czynnych – fenyloalkanonów. Kłącza imbiru nie zaleca się kobietom w ciąży i karmiącym, gdyż brak jeszcze wystarczających badań wobec ewentualnego działania teratogennego.

Na uspokojenie…

Lato jest porą, w której nasilają się objawy związane z chorobami serca. Kardiotoniczne właściwości posiadają preparaty z kwiatostanu głogu (Crataegi inflorescentia), ze względu na znaczną zawartość procyjanidyn – oligomerycznych pochodnych katechiny. Wykazano dla nich działanie spazmolityczne, rozszerzające naczynia wieńcowe i ino- oraz chronotropowe dodatnie. Przy stosowaniu kwiatostanu głogu obserwuje się obniżenie ciśnienia tętniczego oraz efekty uspokajające.

Cały artykuł dostępny na stronie panacea.pl

Autorki artykułu: dr Loretta Pobłocka-Olech i mgr farm. Magdalena Skóra