Życiu człowieka towarzyszy stres. Według jednej z definicji, stres jest stanem pobudzenia i napięcia wewnętrznego, występującym u osoby stojącej w obliczu trudnej sytuacji.

Stres aktywizuje układ sympatyczny i system podwzgórze – przysadka – nadnercza. Powoduje zmiany w organizmie: fizjologiczne (np. wzrost ciśnienia krwi, przyspieszony puls, kołatanie serca, ucisk w gardle), psychologiczne (np. uczucie lęku, przygnębienie), zmiany w zachowaniu (np. zwiększona pobudliwość, zaburzenia snu). Zmniejsza się liczba limfocytów T i B oraz zdolność do wytwarzania przeciwciał. Zaostrzają się objawy wielu chorób z autoagresji. Organizm zachowuje się tak, jakby był w stanie zagrożenia, zwalcza więc własne tkanki.

Ponieważ istnieją zależności między układami immunologicznym, hormonalnym i nerwowym, sytuacje stresowe, zwłaszcza przewlekłe, powodują spadek odporności organizmu.

Nerwica serca

to zaburzenia psychosomatyczne (grec. psyche – dusza, umysł, psychika; soma – ciało), dające dolegliwości ze strony serca i układu krążenia, jak i ze strony układu nerwowego, mogące wystąpić w sytuacjach stresowych, ale także bez powodu, zarówno w dzień, jak i w nocy.
Objawom – takim jak ból (kłucie, ucisk) i dyskomfort w klatce piersiowej, nieregularne i przyspieszone bicie serca (kołatanie serca) i uczucie duszności – towarzyszy silny niepokój psychiczny i ruchowy oraz lęk o własne życie. Równocześnie może wystąpić drżenie rąk i głosu, uczucie „guli w gardle”, pocenie się, zaczerwienienie lub blednięcie skóry twarzy i okolic dekoltu, wzrost ciśnienia krwi, także zawroty głowy, osłabienie z zaburzeniem skupienia uwagi.

Przyczyną nerwicy serca może być silne przeżycie, ale też długo trwający i silny stres, prowadzący do przeciążenia systemu nerwowego i nadwrażliwości mięśnia sercowego na bodźce, spowodowane hormonami stresu: adrenaliną, noradrenaliną i kortyzolem. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi nerwicy serca mogą być także pewne cechy charakteru człowieka.

Postępowanie niefarmakologiczne

w przypadku zdiagnozowanej nerwicy serca, powinno obejmować unikanie sytuacji stresowych, regularną aktywność fizyczną, pomagającą w odreagowaniu stresu, odpowiednią ilość snu, ograniczenie lub wyeliminowanie używek (kawa, alkohol, tytoń) oraz uzupełnienie ewentualnego niedoboru elektrolitów. Pomocne mogą być psychoterapia, ćwiczenia relaksacyjne, zioła o działaniu uspokajającym i relaksującym. W przypadku nerwicy serca, najważniejsze zioła to kwiatostan i owoc głogu oraz ziele serdecznika. Poza tym można polecać popularne zioła o działaniu uspokajającym, przydatne również w innych rodzajach nerwic.

Kwiatostan głogu

Surowcem są całe lub rozdrobnione, wysuszone gałązki kwiatostanów, z towarzyszącymi 2-5 liśćmi różnych gatunków głogów: Crataegus monogyna Jacq. (Lindm) – głóg jednoszyjkowy, Crataegus laevigata (Poir.) DC. (C.oxyacantha auct.) – głóg dwuszyjkowy lub ich mieszańców, rzadziej innych pozaeuropejskich gatunków z rodzaju Crataegus sp.

Według Farmakopei Polskiej X, surowiec musi zawierać nie mniej niż 1,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd. FP X zawiera też monografie wyciągu płynnego kwantyfikowanego z kwiatostanów głogu Crataegi folii cum flore extractum fluidum quantificatum od 0,8 do 3% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd, a także wyciągu suchego z kwiatostanu głogu Crataegi folii cum flore extractum siccum, zawierającego nie mniej niż 2,5% sumy flawonoidów, jeśli był przygotowany z wyciągu wodnego, i nie mniej niż 6% sumy flawonoidów dla wyciągów wodnoalkoholowych, w przeliczeniu na hiperozyd.

Owoc głogu

Surowiec stanowią dojrzałe i wysuszone owoce pozorne (pseudoowoce) wymienionych gatunków głogu, zawierające nie mniej niż 1 % procyjanidyn w przeliczeniu na chlorek cyjanidyny. Skład chemiczny i działanie owoców głogu są podobne do kwiatostanów. Działanie głogu jest powolne, powinien być stosowany przez co najmniej 4-8 tygodni, w celu uzyskania pełnego spektrum aktywności.

Wskazania

do stosowania kwiatostanów głogu obejmują wczesną postać niewydolności krążenia w starszym wieku (stadium I i II NYHA), tzw. serce starcze, nie wymagające leczenia glikozydami nasercowymi, łagodne formy arytmii, szczególnie bradykardia, łagodne formy nadciśnienia tętniczego, utrudniony przepływ krwi w naczyniach wieńcowych serca. Kwiatostan głogu wywiera też uspokajający wpływ na układ nerwowy, zwłaszcza na współczulny układ nerwowy serca. Działa korzystnie w przypadku zwiększonego ciśnienia krwi u pacjentów cierpiących na dnę moczanową, jest dobrym środkiem moczopędnym. Długa tradycja stosowania kwiatostanów głogu w lecznictwie potwierdziła bezpieczeństwo, nawet przy długotrwałych kuracjach i u pacjentów z dysfunkcją nerek, bez obawy kumulacji w organizmie. Preparaty głogu są bezpieczne, gdy są stosowane w zalecanych dawkach.

Ziele serdecznika

Surowiec stanowią całe lub rozdrobnione, wysuszone, kwitnące części nadziemne serdecznika pospolitego Leonurus cardiaca L. Według FP X, ziele serdecznika powinno zawierać nie mniej niż 0,2% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd.

Zastosowania serdecznika

Tradycyjnie w chorobach serca, szczególnie o podłożu nerwowym, w nadciśnieniu oraz pomocniczo w łagodzeniu objawów towarzyszących nadczynności tarczycy, takich jak palpitacje serca i tachykardia. Stosuje się też w stanach skurczowych mięśni gładkich przewodu pokarmowego i w zaburzeniach trawienia, z którymi związane są takie objawy, jak bóle brzucha, wzdęcia i zaparcia nawykowe, a także w łagodnych biegunkach, niekiedy jako środek moczopędny i hipoglikemizujący. Surowiec wykorzystywany jest też w schorzeniach ginekologicznych, w tym w zaburzeniach o podłożu nerwowym, towarzyszących okresowi klimakterium, a ze względu na działanie spazmolityczne, w bolesnym miesiączkowaniu oraz jako środek pobudzający miesiączkowanie emmenagogum.

Ze względu na działanie przeciwbakteryjne i przyspieszające gojenie, napary z ziela serdecznika stosowane są do przemywania zranień, otarć naskórka i w oparzeniach. Świeży sok, wyciśnięty z młodych kwitnących wierzchołków pędowych, uważany jest za skuteczniejszy od naparu i nalewki. Ziele serdecznika jest składnikiem preparatów roślinnych, zalecanych w chorobach serca wieku podeszłego, związanych ze zmniejszoną kurczliwością mięśnia sercowego, niewydolnością wieńcową, zaburzeniami rytmu serca na tle nerwicowym czy też typowo uspokajających. Wydaje się, że te cenne właściwości nie są w pełni wykorzystywane.

Zioła w nerwicach

W nerwicach psychosomatycznych mogą być przydatne zioła o działaniu uspokajającym (m.in. liść melisy, szyszka chmielu, korzeń kozłka, ziele męczennicy, kwiat lawendy, kwiat lipy, korzeń arcydzięgla, ziele pozłotki, ziele owsa, ziele dziurawca, korzeń różeńca, liść mięty), które wykazują szerokie spektrum aktywności, regulując funkcje organizmu. Przy wyczerpaniu nerwowym mogą być pomocne preparaty z korzenia żeń-szenia.

LIŚĆ MELISY Melissae folium stanowi tradycyjny produkt ziołowy do stosowania w łagodzeniu objawów stresu psychicznego i dla ułatwienia zasypiania, w formie naparów z 1,5-4,5 g w 100 ml wrzącej wody, 1-3 razy dziennie. W przypadku sproszkowanego surowca stosować 0,19-0,55 g, 2-3 razy dziennie. Surowiec może być składnikiem preparatów złożonych albo służyć do przygotowania wyciągów. Łagodzi objawy somatyczne nie tylko nerwicy serca, także nerwic przewodu pokarmowego.

SZYSZKA CHMIELU Lupuli flos to tradycyjny produkt ziołowy, do stosowania w łagodzeniu objawów stresu psychicznego (napar z 0,5 g w 150-200 ml wrzącej wody, do 4 razy dziennie) i dla ułatwienia zasypiania (napar z 0,5-1 g w 150-200 ml wrzącej wody), stosować przed zaśnięciem.

KORZEŃ KOZŁKA Valerianae radix to dobrze udokumentowany produkt ziołowy, do stosowania w łagodzeniu napięcia nerwowego i zaburzeń snu, w formie stałych preparatów, zawierających suchy ekstrakt (40-70% etanol), w dawce 400-600 mg, 3 razy dziennie. Inne formy mają status tradycyjnych produktów ziołowych, do stosowania w łagodzeniu objawów stresu psychicznego i w celu ułatwienia zasypiania. Napar przygotować z 0,3- 3 g rozdrobnionego korzenia (150 ml wrzącej wody), pić 3 razy w ciągu dnia lub przed zaśnięciem jednorazowo, w razie potrzeby też wieczorem. Dawka jednorazowa sproszkowanego korzenia wynosi 0,3-2 g. Surowiec wykazuje również działanie rozkurczowe, łagodzi skurcze żołądka na tle nerwowym, objawy zespołu jelita drażliwego, kołatanie serca czy napady duszności, przeciwdziała reakcji somatycznej na lęk, stres i przemęczenie.

ZIELE MĘCZENNICY Passiflorae herba – tradycyjny produkt ziołowy, do stosowania w łagodnych objawach stresu psychicznego i dla ułatwienia zasypiania. Do sporządzenia naparu zaleca się zalać 1-2 g rozdrobnionego surowca w 150 ml wrzącej wody; sproszkowany surowiec stosować w 0,5-2 g, w obu przypadkach 1-4 razy dziennie.

ZIELE DZIURAWCA Hyperici herba- tradycyjny produkt ziołowy, do stosowania w łagodzeniu przejściowych stanów wyczerpania nerwowego, także w dyskomforcie żołądkowo-jelitowym, w formie naparu, jednorazowo z 1,5-2 g, dobowo z 3-6 g.

LIŚĆ MIĘTY Menhae piperitae folium- tradycyjny produkt ziołowy, do stosowania w łagodzeniu objawów dolegliwości trawiennych, jak niestrawność i wzdęcia, w formie naparu z 4,5-9 g w trzech dawkach, dla dzieci od 4 lat i młodzieży 12-16 lat dawki wynoszą 3-5 g i 3-6 g, odpowiednio w trzech dawkach. W badaniach na myszach, mięta przedłużała czas snu barbituranowego, wykazuje więc wpływ na układ nerwowy. Dodatkową korzyścią jest orzeźwiający smak i uczucie łatwiejszego oddychania.

Przedstawiony został fragment artykułu „Zioła w nerwicy serca”, prof. Ireny Matławskiej . Cały artykuł dostępny jest na stronie panacea.pl